Sizz tuâjj-jieʹllma

Ooʒʒak-a tuâjjpääiʹǩ? Haaʹlääk-a vaajted ânn’jož tuâjad nåkkma, kååʹtt lij jeänab tuu miõl mieʹldd? Smiõttak-a, måkam lââʹss-škooul’jummuž taarbšak, što piâzzak tuâjj-jieʹllmest ouddårra? Leäk-a tuʹmmjam, što äälǥčiǩ põrggjen (yrittäjäksi)? Taarbšak-a ämmatlaž säuʹrsmâttmõõžž (kuntoutusta), što piʹrǧǧeʹčiǩ tuâjj-jieʹllmest? Tuâjj- da jieʹllemvueʹǩǩ-kääzzkõõzz (TE-kääzzkõõzz, lääddas TE-palvelut) ouʹdde jiânnai teâđ da silttummuž jieʹlllemvueʹjji, tuâjjpaaiʹǩi, škooul’jummuž, mätt’tõõttmõõžž da põrggivuõđ pirr Lääʹddjânnmest da ålggjânnmin. Ton vuäitak ââʹnned mij neʹttkääzzkõõzzid, soiʹttjed väʹlddkååddlaž kääzzkõsnaamrid leʹbe vaʹrrjed ääiʹj da pueʹtted jiõčč TE-konttra saǥstõõllâd.

Leäkku aktiivlaž – ââʹn mij määŋgpeällsaž kääzzkõõzzid

Leäk-a reâuǥast, tuâjteʹm, mätt’tõõtti, pääʹccmen tuâjtää leʹbe mäʹccmen tuâjjjieʹllma? Alttâd tuâjjooccmõõžž TE-konttrest. Mij vuäʹpstep da mätt’tep ooccjid tuâjjooccmest. Ooccâp da taʹrjjeep tuʹnne suåppi tuâjjpaaiʹǩid. Jõs ääiǥak altteed põrggâz, tuu vieʹǩǩte TE-konttri lââʹssen vooudlaž poorǥâskääzzkõõzz. Alttâd tuâjjooccmõõžž Persoonäʹššlai Jiõččan äʹššumuš (Oma asiointi) -neʹttkääzzkõõzzâst. Teʹl vueiʹttep tâʹlles ââʹnned tuu teâđaid, ko ooccâp tuâjuʹvddja pueʹrmõs tuejjeei. Alttâd tuâjjooccmõõžž neeʹttest - teʹl kaaunak jåʹttlõben kääzzkõõzzid, mâiʹd taarbšak.

Ǩiičč tuâjjpaaiʹǩid neeʹttest

Mij neʹttseeidain kaaunak Lääʹddjânnam veiddsumus tuâjjpaaiʹǩi ooccâmkääzzkõõzz. Äävas tuâjjpääiʹǩ (Avoimet työpaikat) – kääzzkõõzzâst vuäitak ooccâd tuâjjpaaiʹǩid oudm. ämmatjoouk, päiʹǩǩkååʹdd leʹbe iʹlmmtõspeiʹvvmeäʹr mieʹldd, leʹbe ooccâd saaʹni mieʹldd.

Päiʹǩǩvahtt (Paikkavahti) –kääzzkõõzzin vuäǯǯak teâđaid äävas tuâjjpaaiʹǩin jiijjad liâdggpåštta leʹbe mäʹtǩǩteʹlfooʹne. Tobdstõõđ äävas tuâjjpaaiʹǩid da âʹnškuäʹđ Päiʹǩǩvaaut. Ko vuäǯǯak teâđ äävas tuâjjpääiʹǩest, vääʹld tâʹlles õhttvuõđ tuâjjuʹvddja. Tuâjjooccmest kaʹnnat leeʹd jåʹttel.

Tuâjjooccâm-mätt’tõs vieʹǩǩat ooccâd tuâj tuõsttlõben

Tiuddâd da peiʹvved jiijjad tuâjjooccâmsilttõõzzid puäʹđeeʹl tuâjjooccâm-mätt’tõʹsse. Mätt’tõõzzâst tobdstõõttâp tuâjjooccmõõžž vuäʹzzid, tuâjjmarkkni vuâkka, tuâjjuʹvddji vuârddmõõžžid da elektroonlaž tuâjjooccâmneävvaid. Tän mätt’tõõzzâst vuäitak puârast harjtõõllâd tuâjjooccmõõžž, što oʹnnsteʹčiǩ jiijjad tuâjjmainstâttmõõžžâst.

Tuõjju ålggjânnmid

EURES lij Euroopp ekonomiavuuʹd tuâjjvääʹltemkääzzkõs. EURES-portaalâst käunn’je teâđ EU-jânnmi äävas tuâjjpaaiʹǩin da tuâjj- da jieʹllemvueʹjjin. Portaalâst kaaunak še teâđ, måkam lij reâuggad måtam jeeʹres jânnmin.

Tuâjjkaunnâmplaan tuejjeep õõutâst

TE-konttâr ääʹšštobddi vuäʹppast tuâjjooccmõõžžâst, maainast tuin tuu tuâjjooccâmtuõivvji pirr da ärvstââll tuu silttõõzz.

TE-koontâr reäšš vuõssmõs mainstâttmõõžž tuin kueiʹt neäʹttel määʹttest tuejooccmõõžžad älggmõžžâst, jõs ij tõt tuu vueʹjj lokku vääʹldeeʹl leäkku čiõlggsânji taarbteʹm. Mainstâttmõõžž jäʹrjstummuš kueiʹt neäʹttel määʹttest tuejooccmõõžž älggmõžžâst ainsmâtt kääzzkõstaarbad meâldlaž kääzzkõõzz jåʹttel jåttjummuž.

Mij vaʹlljeep tuu kääzzkõõzz tõn mieʹldd, mâiʹd ton taarbšak da mäʹhtt mij vueiʹttep pueʹrmõsân tueʹrjjeed tuu tuâj kaunnmest. TE-kääzzkõõzz lie riâššum kääzzkõsliinji mieʹldd. Täk liinj lie tuâjjvääʹltem- da põõrǥâskääzzkõõzz (työnvälitys- ja yrityspalvelut), silttõõzz ooudâsviikkâmkääzzkõõzz da kääzzkõõzz, mâivuiʹm tueʹrjjeep tuâj kaunnmest.

Ko leäk ilʹmmtõõttâm tuâjjooccjen, raajjâp kueiʹt neättel seʹst tuʹnne tuâjjkaunnâmplaan, jõs taarbšak tõn. Plaanâst suåppâp tuâjjooccmõõžž täävtõõzzid, tuåimid da kääzzkõõzzid nuʹtt, što kaaunčiǩ tuâj jåʹttlõnji.

Tuâjjtâʹttemplaan taʹrǩǩeet kooum määnpââʹj kõõskin mieʹrrääiʹjmâinstâʹttmõõžžâst.

Tuõrvv, ko tuâjjhååmm mottje

Jõs leäk meäddaceälkkmõõžž vaar vueʹlnn, leäk meäddaciâlkkum ekonoomlaž määinai diott, leäk jouddam päkkluõvâsvuõʹtte leʹbe tuu mieʹrräiggsaž tuâjjkõskkvuõtt lij puuttmen, vuäitak vuäǯǯad päälklaž luõvâsvuõđ tuâjjooccmõʹšše. Ko puäđak mieʹldd mij kääzzkõõzzid, kook vieʹǩǩte tuu kaunnâd tuâj, vuäitak vuäǯǯad šuurab tuâjtemvuõtttieʹǧǧ.

Jõš leäk tuejteʹm, vuäitak vuäǯǯad koʹrvvõõzz tuejjmâinstâʹttem-maaʹtǩi mäʹtǩǩda iinnstemkuulin.

Tuejteʹmesvuõttouddõõzz maʹhssi vuäitt miõttâd jååʹttemveäʹǩǩvuõđ tuej vuâsttaväʹlddmõʹšše tueʹjjeei tuejjmäʹtǩǩleʹbe jeeʹres kuulid leʹbe tuejjpäiʹǩǩ-kådda serddmõʹšše.

• TE-kääzzkõõzz tueʹrjjee, ko tuâjjkõskkvuõtt mottai

Lââʹzzet jiijjad ämmatsilttõõzz leʹbe vaʹlljed aivv ođđ tuâj

Jõs ääiǥak viikkâd ooudâs jiijjad silttõõzz leʹbe vaajted ämmat, mij taʹrjjeep taarbâšlaž teâđaid vaajtõsmääinain, škooul’jummšin, ämmtin da mättjummši teäggtõõzzâst. Vuäitak saǥstõõllâd škooul’jumuš- da tuâjjvaajtõsmääinai pirr ääʹšštobddjin TE-konttrest leʹbe soiʹttjed škooul’jemvuäʹpstõõzz väʹlddkååddlaž teʹlfon-naamra. Kaaunak teâđ neeʹttest še.

Määŋgpeällsaž teâđ škooul’jummšest da ämmtin kaaunak asiointi.mol.fi –seeidain da TE-konttrin.

Veäʹǩǩ ämmatvaʹlljummša da tuâjjpälggaz plaanummša

TE-kääzzkõõzzi ääʹšštobddipsykoloog vieʹǩǩte tuu vaʹlljeed vuõigg ämmat da plaaneed tuâjjpälggaz. Privatt saǥstõõllmõõžži veäkka vueiʹttep ǩiõččlõddâd jeeʹresnallšem tuâjaid da škooulid da tuejjeed psykolooglaž suåvlažvuõtt-teeʹstid. Vuäitak jiõčč še ärvstõõllâd jiijjad vaajtõsmääinaid AVOprograammin.

Tuâjjpääʹljesvuäʹpstõs

Tuâjjpääʹljesvuäʹpstõõzzâst vääldak čiõlggâz jiijjad ämmatvaʹlljeem- da tuâjjvaajtõsmääinain. Vuäǯǯak vuäʹpstõõzz, mäʹhtt ooʒʒõõđak škooul’jummša da pueʹrääk jiijad vaalmašvuõđ tuâjj-jieʹllma. Vuäʹpstõõzz tuejjeet vueiʹvv-vueʹzzest jooukin, nuʹtt što vuäʹpsteeji lââʹssen tuu tueʹrjjee jeeʹres oummu, kook lie seämmanallšem vueʹjjest mâʹte ton.

Ođđ silttõs škooul’jummšin

Tuâjjviõkkmätt’tõs

Tuâjjviõkkmätt’tõõzzin vuäitak peiʹvveed jiijjad silttõõzz leʹbe škooul’jed jiijjad ođđ tuõjju. Tät mätt’tõs lij jurddum vuõss-sââʹjest pâʹjjel 20-ekksaž tuâjteeʹmid leʹbe oummuid, ǩeäk lie vaarâst pääʹcced tuâjtää.

Mätt’tõs lij määusteʹm. Tõn jäʹrjste ämmatlaž vuõrâsoummuiškooul’jemkõõs kõõzz, ämmatškooul, õllškooul da privatt škooul’jummuž jäʹrjsteei.

Ämmatlaš tuâjjviõkkmätt’tõõzz vueiʹvvmieʹrren lij takainalla mii-ne tuʹtǩǩõs. Tõʹst vuäitt spraavdõõttâd vuâđđ-, ämmatleʹbe spesialämmat-tuʹtǩǩõõzz leʹbe pieʹǩǩ tuʹtǩǩõõzzâst. Täävtõssân vuäitt leed še tuejjeed õllškooulmättjummšid loopp räjja. Tõn lââʹssen taʹrjjee juätkk- da tiuddeemškooul’jummuž da põrggiškooul’jummuž. Vuäiʹtte jäʹrjsted vuõrâsoummui vuâđđmätt’tõõzz še, jõs jiõk vueiʹt spraavdõõttâd ämmatškooul tõn diõtt ko tuʹst lij väjja vuâđđškooul mättmieʹrr.

Õõutâst haʹŋǩǩuum škooul’jumuš lij nåkam, koon tuâjjuʹvddi da TE-kääzzkõõzzi ääʹšštoobdi lie õõutâst plaanääm da haʹŋǩǩääm. Jânnmasiʹrddjid jäʹrjste jeälõõttâmškooul’jummuž, kååʹtt vieʹǩǩat mäʹttõõtti vuässõõttâd Lääʹdd õhttsažkådda tõn aktiivlaž vuäzzliʹžžen.

Vuäitak ooccâd tuâjviõkkmätt’tõʹsse neʹttblaaŋkin leʹbe põmmaiblaaŋkin, koon vuäǯǯak TE-konttrest.

Škooul’jumušvahtt-kääzzkõs vuõlttad tuu tuäivvam teâđaid vuõiʹǧǧest tuu liâdggpåštta.

Jiõččtäättlaž mätt’tõõttmõš tuâjteʹmvuõtt-tieʹǧǧin

Vuäitak kaunnâd miõllǩiõʹssi škooul’jummuž, kååʹtt ij kuul tuâjjviõkkmätt’tõʹsse. Jõs haaʹlääk mätt’tõõttâd jiõččtäättlânji, tõʹst feʹrttai suåppâd TE-konttrin ouddâl ko mätt’tõõttmõš älgg. Vuäǯǯak škooul ääiʹj tuâjteʹmvuõtt-tieʹǧǧ, tuâjjmarkkântuärjjõõzz leʹbe kullkoʹrvvõõzz, jõs

• åskkap, što tuärjjõõzz veäkka vuäǯǯak tuâj jiânnai hiâlpben
• mätt’tõõđak vueiʹvvtuåimmân
• f suåppâp tuärjjõõzzâst tuâjkaunnâmplaanâst leʹbe tõn koʹrvveei plaanâst
• leäk uuʹccmõsân 25-ekksaž.

Jõs škooul’jummuž ij vueiʹt tueʹrjjeed tuâjteʹmvuõtt-tieʹǧǧin, sätt leeʹd što vuäitak kuuitâǥ mätt’tõõttâd čårrtuâimmân jiõkǥa mõõnât tuâjteʹmvuõtt-tieʹǧǧ. Vuäǯǯak lââʹssteâđaid škooul’jemvuäʹpstõõzzâst leʹbe mij neʹttseeidain.

Mättjemsuåppmõš-škooul’jumuš

Mättjemsuåppmõš-škooul’jummšin lij hiâlpp haʹŋǩǩeed ämmatlaž vuâđđsilttõõzzid leʹbe mättjed ämmat võl pueʹrben. Mättjemsuåppmõš lij mieʹrräiggsaž tuâjjsuåppmõš. Tõʹst mättjak tuâjast tuâjjpääiʹǩest da mätt’tõõđak teâttaunnsid škooulâst. Tuâjjuʹvddi mähss mätt’tõõttja pääʹlǩ tuâjjmäinnsuåppmõõžž mieʹldd. Jõs leäk tuâjteʹm, tuâjjuʹvddi vuäitt ooccâd TE-konttrest päʹlǩǩtuärjjõõzz.

TE-kääzzkõõzz alttõõlli põrggja

TE-koontâr vuäʹppast tuu, ko ääiǥak altteed põrggâz da taarbšak lââʹssteâđ põrggivuõđ pirr da tuärjjõõzz põrggâz aʹlǧǧe.

Startt-tieʹǧǧin täʹǩǩee, što põrggi piʹrǧǧad tõn ääiʹj, ko alttââll põrggâz. Startt-tieʹǧǧ vuäitt vuäǯǯad jäänmõsân 12 määnpââʹjjen, da tõn ooʒʒât TE-konttrest. Jeeʹres vooudlaž põõrǥâskääzzkõõzz taʹrjjee alttõõlli põrggja määŋgpeällsaž vuäʹpstem-, tuåimmsââʹjj- da jeeʹres kääzzkõõzzid. Mätt’tõõttmõõžži veäkka vuäitak haʹŋǩǩeed da tiuddeed põrggisilttõõzzid, tõnt ǥo lij hiâlpp altteed põrggâz da škooul’jed jiijjâs seämma ääiʹj.

Hoʹhsse, što tuejteʹmes tuejooccjen vuäitak vaalšed ooʒʒak-a altteemtieʹǧǧ avi tuejteʹmesvuõđouddõõzz põrggivuõđ neelljest vuõssmõs määnpââʹjest. Jõs alttääk põõrǥâstuejjummuž tuejteʹmesvuõđpoodd, põõrǥâstuejjummuž väʹldd- da čårrtuåimmvuõđ jeät ärvvtõllu neellj vuõssmõs määnpââʹj poodd põõrǥâstuejjummuž alttummšest. Tuejteʹmes tuejooccjen vuäǯǯak peäggtum ääiʹjest tuejteʹmesvuõđouddõõzz.

Looǥǥ lââʹzz: tyomarkkinatori.fi > Henkilöasiakkaat > Työttömyysturva > Yrittäjän ja itsensä työllistäjän työttömyysturva

Jõs vuäǯǯak puåtti põõrǥâstuejjummšest kõõččmõõžžâst åårrai neellj määnpââʹj poodd, tuʹnne määuʹset suåvtõllum tuejteʹmesvuõđouddõõzz. Lââʹssteâđid tuejteʹmesvuõđouddõõzz maauʹsjin:

TE-konttâr da jieʹllemvueʹǩǩ-, jååttlõk- da pirrõskõõskõõzz (JJP-kõõskõõzz, lääddas ELY-keskukset) škoou’lje oummuid, ǩeäk äigga äʹlǧǧed põrggjen leʹbe lie juʹn põõrǥi. Lââʹssteâđaid põrggiškooul’jummšest vuäǯǯak neeʹttest da JJP-kõõskõõzzâst.

Alttõõlli põrggji vuâđđvuäʹpstõs: Põõrǥâs-Lääʹddjânnam (Yritys-Suomi) -teʹlfonkääzzkõs 0295 020 500

Õhttâd põõrǥâstuåim da põrggiškoouljummuž hieʹlǩeld

Tuärjjõs tuâj kaunnma

Päʹlǩǩtuärjjõs

Jõs jiõk oʹnnest kaunnâd tuâj, vuäitak teâđštõõllâd TE-konttrest, vuäitčiǩ-a piâssâd päʹlǩǩtueʹrjjuum tuõjju. Teʹl tuâjuʹvddi vuäǯǯ tuärjjõõzz, što pâstt päʹlǩǩeed tuu.

TE-koontâr tuʹmmai juõʹǩǩ vuâra, vuäǯǯ-a tuâjuʹvddi päʹlǩǩtuärjjõõzz. Päʹlǩǩtueʹrjjuum tuâjj âlgg mätt’ted tuâjteʹmes tuâjooccja ämmatlaž silttummuž da vieʹǩǩted tuâjoocci kaunnâd tuâj päʹlǩǩtueʹrjjuum tuâj mâŋŋa.

Tuõjjuvalmmštâttmõš

Tuâjjǩiõčclõddmõš lij kääzzkõs, koon jäʹrjste tuâjjpääiʹǩest da kååʹtt vieʹǩǩat tuâj kaunnmest. Tuâjjǩiõččlõddmõõžž ääiʹj ton jiõk kuuitâǥ leäkku tuâjjkõskkvuõđâst ǩiõččlõddmõõžž jäʹrjsteeja.

Tuâjjǩiõččlõddmõš

Tuâjjǩiõčclõddmõš lij kääzzkõs, koon jäʹrjste tuâjjpääiʹǩest da kååʹtt vieʹǩǩat tuâj kaunnmest. Tuâjjǩiõččlõddmõõžž ääiʹj ton jiõk kuuitâǥ leäkku tuâjjkõskkvuõđâst ǩiõččlõddmõõžž jäʹrjsteeja.

Ǩiõččlõõddeeʹl jeeʹresnallšem tuâjaid vuäitak kaunnâd šiõǥǥ tuâj leʹbe škouul, jõs tuʹst iʹlla ämmatlaž škooul’jumuš leʹbe ääiǥak vaajted ämmat. Tuâjjǩiõččlõddmõõžž vueiʹvvmieʹrren lij čiõlggeed, ǩeäss-a tuâjj leʹbe ämmat tuʹst miõl leʹbe kaʹnnteʹči-a tuʹst äʹlǧǧed ouddmiârkkân põrggjen.

Tuâjjǩiõčclõddmõõžžâst seʹlvvan tõt še, leäka ton vaalmâš mäʹcced tuõjju, jõs jiõk leäkku leämmaž tuâjast kuʹǩes äigga.

Tuâjjǩiõččlõddmõšpääʹiǩ haʹŋǩǩad TE-koontâr. Ton vuäitak še jiõčč håmmad pääiʹǩ, koon TE-koontâr preemm . Tuejjǩiččlõddmõõžžâst tuejjeet suåppmõš.

Ämmatlaž säuʹrsmâttmõš (kuntoutus)

Jõs rååpplaž vââʹǩǩ leʹbe puõccmõš lij pieʹǩǩ tuu jieʹllmest, sätt leeʹd što tuu tuâj feʹrttai jäʹrjsted mäʹhtt-ne. TE-konttâr kääzzkõõzz tiuddee ämmatlaž säuʹrsmâttmõõžž, mõõn jäʹrjste pååʹmh- da jååttlõkååsktõsstrooiteʹl (tapaturma- ja liikennevakuutuslaitokset), tuâjj-jeältõkstrooiteʹl da Naroodjeältõkstrooiteʹl (KELA).

Tuâjteʹmvuõtt-teäʹǧǧ

Ko leäk tuâjteʹmes tuâjoocci da ooʒʒâk tuâj leʹbe leäk mieʹldd mij kääzzkõõzzin, kook vieʹǩǩte tuu kaunnâd tuâj, vuäitak vuäǯǯad tuâjteʹmvuõtt-tieʹǧǧ. Näuʹddem veäʹǩǩtieʹǧg lie tiânâspeiʹvvteäʹǧǧ, vuâđđpeiʹvvteäʹǧǧ da tuâjjmarkkântuärjjõs. TE-koontâr tuʹtǩǩad, lie-a tuâjjviõkkpoliittlânji oudldõõzz (edellytyksiä) miõttâd tuâjteʹmvuõtt-tieʹǧǧ. Tõt oudd še tuâjjviõkkpoliittlaž ceälkkmõõžž tieʹǧǧ maʹhssja.

Maʹhssi, KELA leʹbe tuâjteʹmvuõttkäʹšnn (työttömyyskassa), tuʹtǩǩad jeeʹres oudldõõzzid tieʹǧǧ miõttâm diõtt.

Jõs tuâjkaunnâmplaan õhttvuõđâst lij suåppum kääzzkõõzzâst, mii vieʹǩǩat tuâj kaunnmest – tuâjjooccâm-mätt’tõs, tuâjjpääʹljesvuäʹpstõs, tuâjjviõkkmätt’tõs, škooul’jemǩiõččlõddmõš da tuâjjǩiõččlõddmõš –, tuʹst vuäitt leeʹd kääzzkõõzz ääiʹj vuõiggâdvuõtt šuur

Lââʹssteâđaid tuâjteʹmvuõtt-teäʹǧǧaaʹššin vuäǯǯak mij neʹttseeidain da väʹlddkååddlaž kääzzkõsnaamrin. Jiõččan äʹššumuš (Oma asiointi) -neʹttkääzzkõõzzâst vuäitak lookkâd tuâjjviõkkpoliittlaž ceälkkmõõžžid, mâid TE-koontâr lij ouddam, da vastteed jõs tuu tätta čiõlggeed mâid-ne. Tuejteʹmesvuõđouddõõzzad tääʹzzest, aktiivlažvuõđoudldõõzzâst da tuejteʹmesvuõđouddõõzz ooccmõõžžâst vuäǯǯak tääʹrǩab teâđid jiijjad tuejteʹmesvuõđkääʹšnest leʹbe Kelast.