Kiddâ pargoelimân

Uusah-uv pargosaje? Halijdâh-uv molsođ tááláá pargosaajeed mielâsub pargosajan? Smietah-uv, maggaar laseškovlim tarbâšâh, vâi peesah pargoelimist ovdâskulij? Lah-uv smiettâm riemmâđ irâtteijen? Tarbâšâh-uv áámmátlâš vajoidittem pargoelimist piergim várás?

Pargo- já iäláttâspalvâlusah (TE-palvâlusah) fäällih valjeest tiäđu já mättim iäláttâsâin, pargosoojijn, škovliimist, hárjuttâlmist já iirâtmist kuátuenâmist já olgoenâmijn. Puávtáh kevttiđ mii viermipalvâlusâid, suáittiđ väldikodálijd palvâlusnumeráid tâi puáttiđ TE-toimâttâhân savâstâllâđ persovnlávt, ko lah väridâm toos ääigi.

Koolgah leđe aktiivlâš – keevti mii maaŋgâpiälásijd palvâlusâid

Lah-uv pargoost, pargottem, oppâmin, päcimin pargottemin tâi maccâmin pargoelimân? Aalgât pargoucâmâd TE-toimâttuvâst.

Ravvip já valmip pargo-occeid pargoucâmist. Uuccâp já faallâp tunjin hiäivulijd pargosoojijd. Irâttâs vuáđudem vuávájeijee išedeh TE-toimâttuvâi lasseen kuávluliih irâttâspalvâlusah. Aalgât pargoucâmâd Persovnäššigâs Jieijâs ášástâllâm (Henkilöasiakkaan Oma asiointi) -viermipalvâlusâst, já talle tuu tiäđuh láá tállân mii kevttimnáál ko uuccâp pargoadeleijei hiäivulumos pargee. Aalgât pargoucâmâd viermist – kaavnah jotelubbooht jieijâd tarbâšem palvâlusâid maid tun tarbâšah.

Keejâ pargosoojijd neetist

Mii viermisiijđoin kaavnah Suomâ vijđásumos pargosojij uuccâmpalvâlus. Ávus pargosajeh (Avoimet työpaikat) -palvâlusâst puávtáh uuccâđ pargosoojijd eres lasseen áámmátjuávhu, päikkikode tâi almottâspeivimere mield tâi kevttimáin säniuuccâm.

Sajevahtâ (Paikkavahti) -palvâlussáin uážuh tiäđuid ávus pargosoojijn njuolgist valjiimâd mield jo-uv šleđgâpostâsâd tâi mätkipuhelinsâd.

Uáppásm ávus pargosoojijd já vääldi Sajevaavtâ (Paikkavahti) kiävttusâd. Ko uážuh tiäđu ávus pargosaajeest, te vääldi tállán ohtâvuođâ pargoadeleijei. Jotteelvuotâ lii valtti pargoucâmist.

Pargouuccâmvalmim lasseet visesvuođâ pargoucâmân

Tievâsmit já peivid pargouuccâmtáiđuidâd uásálistmáin pargouuccâmvalmiimân.

Valmiimist mannojeh čoođâ pargouuccâm jieškote-uv uásisyergih, pargomarkkânij tile já pargoadeleijei vuárdámušah sehe uápásmuvvoo pargouuccâm šleđgâlâš kanavaid já piergâsáid. Pargouuccâmvalmim lii válju máhđulâšvuotâ hárjuttâllâđ pargouuccâm, vâi luhostuuččih jieijâd pargosahhiittâlmist.

Paargon olgoenâmáid

EEURES lii Euroop ekonomiakuávlu pargosirdempalvâlus. EURES-portaalist láá tiäđuh EU-enâmij ávus pargosoojijn sehe pargo- já
eellimtiileest. Portaalist kaavnah tiäđu meid pargeeldmist jieškote-uv enâmijn.

Lasetiäđuh meid:
www.te-palvelut.fi/eures -siijđoin sehe puhelinpalvâlusah já www.eures.europa.eu

Pargoadelemvuávám ráhtoo oovtâst

TE-toimâttuv äššitobdee uápist pargoucâmist, savâstâl tuin pargouuccâmtuoivuidâd pirrâ já árvuštâl tuu mättim.

TE-toimâttâh uárnee vuossâmuu sahhiittâllâm tuin kyevti oho siste jieijâd pargouuccâm älgimist, peic jis tot lii tuu tile uáinust čielgâsávt taarbâšmettum. Sahhiittâllâm ornim kyevti oho siste pargouuccâm älgimist visásmit, et tuu tarbâšem palvâlus vuálgá jotelávt joton.

Palvâlusâd väljejuvvoo tađe mield, maid tarbâšâh já moin pyeremusâht pyehtip tuárjuđ pargouážžumâd. TE-palvâlusah láá uárnejum palvâluslinjái mield. Palvâluslinjááh láá pargosirdem- já irâttâspalvâlusah, mättim ovdedempalvâlusah já torjum pargouážžum palvâlusah.

Pargo-occen almottâttâm ulmuin rähtip oovtâst kyevti oho siste pargouuccâm älgimist pargouážžumvuávám, talle ko tot lii tárbulâš. Vuáváámist suáppojeh pargouuccâm ulmeh, tooimah já palvâlusah, vâi uážuččih pargo nuuvt jotelávt ko máhđulâš.

Pargoadelemvuávám tärhistuvvoo kuulmâ mánuppaje kooskâi meriáigásijn sahhiittâlmijn.

Torvo pargotile rievdâdijn

Ko lah vaarâst luovâscelkkuđ pargoost tâi tun lah luovâscelkkum ekonoomlâš tâi pyevtitlâš suujâi vuáđuld tâi ko tun lah luámudum tâi tust lii nuhâmin meriáigásâš pargokoskâvuotâ, te puávtáh uážžuđ pálhálâš rijjâvuođâ pargo uuccâm várás. Ko uásálistáh pargouážžum ovdedeijee palvâlusâidân, te puávtáh uážžuđ pargottesvuođâhiäđu loptejum häämist.

Jis lah pargottem, te tust lii máhđulâšvuotâ finniđ sajanmáávsu pargo¬sahhiittâllâmmaađhij mätki- já ijjâdem koloin. Pargottesvuođâhiäđu mäksee puáhtá mieđettiđ jotteemtorjuu (liikkuvuusavustus), jis pargo vuástáväldimist láá šoddâm pargomätki- tâi eres koloh tâi tun ferttiih varriđ uđđâ päikkikoodán pargo tiet.

Lasseet áámmáttáiđud tâi valjii aaibâs uđđâ syergi

Jis smietah mättimâd ovdedem tâi áámmát lonottem, mij faallâp tuu tarbâšem tiäđuid škovlimmuulsâiävtuin, škovlim- já áámmátsuorgijn sehe oopâi ruttâdmist.

Puávtáh savâstâllâđ škovlim- já pargomuulsâiävtuinâd äššitobdein TE-toimâttuvâst tâi suáittiđ škovlimravviittuv väldikodálâš puhelinnumerân. Kaavnah tiäđu meid viermist.

• www.opintopolku.fi
• www.ammattinetti.fi
• facebook.com/koulutusneuvonta

Iše áámmátvaljiimân já karrieervuáváámân

TE-palvâlusâi äššitobdeepsykologeh išedeh tuu áámmátvaljiimist já karrieervuáváámist. Luáttámušlâš savâstâlmij toorjân puáhtá kevttiđ pargo- já škovlimkeččâlmijd sehe psykolooglâš hiäivulâšvuođâiskosijd. Puávtáh meid jieš árvuštâllâđ muulsâiävtuidâd Áámmátvaljimsyergiohjelmáin ađai ÁVSohjelmáin (AVO-ohjelma).

• www.te-palvelut.fi/avo

Karrieervalmim

Karrieervalmiimist čielgâsmitáh áámmátvaljim- já karrieermuulsâiävtuidâd. Uážuh stivrim škovliimân ucâluumeest já pargoeellimkiärgusvuođâidâd oovdedmist. Valmim olášuttoo iänááš juávkkuhámásâžžân, já talle uážuh torjuu stivrejeijei lasseen meid ulmuin, kiäh láá tuin siämmáásullâsâš tiileest.

Škovliimáin uđđâ mättim

Pargovyeimiškovlim

Pargovyeimiškovliimáin puávtáh peividiđ jieijâd mättim tâi škovliidâttâđ uđđâ suárgán. Pargovyeimiškovlim lii uáivildum vuosâsajasávt paijeel 20-ihásáid pargottes ulmuid tâi ulmuid, kiäid áštá pargottesvuotâ. Uásálisteid nuuvtá škovlim uárnejeh áámmátlâš rävisolmoošškovlimkuávdááh, áámmátlâš oppâlájádâsah, ollâškoovlah já priivaat škovlimpalvâlusâi pyevtitteijeeh.

Áámmátlâš pargovyeimiškovlim lii iänááš uásild tuđhosulmásâš. Tast puáhtá čođâldittiđ vuáđu-, áámmát- tâi spesiaaláámmáttutkos tâi tutkos uási. Ulmen puáhtá leđe meid ollâškovlâoopâi loopân jođettem. Lasseen fálusist lii jotkâ- já tievâsmittemškovlim sehe irâtteijeeškovlim toid, kiäh pieijih irâttâstooimâ joton tâi kuorâtteleh taggaar. Meid rävisulmui vuáđumáttááttâs puáhtá orniđ, jis vuáđumáttááttâs oppâmere váilum lii iästun áámmátlâš škovlim čođâlditmân.

Ohtsâšhaahâmškovlim lii pargoadeleijee já TE-palvâlusâi äššitobdei oovtâst vuávám já haahâm pargovyeimiškovlim. Enâmânvärrejeijeid uárnejuvvoo páihástittemškovlim (ko-touttamiskoulutus), mii oovded já tuárju uáppee máhđulâšvuođâid uásálistiđ syemmilâš ohtsâškoodán ton aktiivlâš jesânin.

Pargovyeimiškovliimân puávtáh uuccâđ viermiluámáttuvváin tâi uuccâmluámáttuváin, mon uážuh TE-toimâttuvâst.

Škovlimvahtâ-palvâlus (Koulutusvahti-palvelu) vuolgât tiäđuid tuu tuáivum škovliimijn njuolgist šleđgâpostâsâd.

Jiešiävtulâš oppâm pargottesvuođâhiäđoin

Puávtáh kavnâđ mielâkiddiivâš škovlim, mii ij lah pargovyeimiškovlim. Jiešiävtulâš oppâmist kalga sooppâđ TE-toimâttuvváin ovdil oopâi älgim. Oopâi ääigist máksoo pargottesvuođâpeiviruttâ tâi pargomarkkântoorjâ. Taan hiäđu mäksim iähtun lii, et

• árvuštâllâm mield oopâi tuárjum lasseet merhâšitteht máhđulâšvuođâid uážžuđ pargo
• oopah láá váldutoimâliih
• oppâm tuárjumist suáppoo pargouážžumvuáváámist tâi ton sajan rahtum vuáváámist
• fflah tiävdám 25 ihheed.

Jis oopâid ij pyevti tuárjuđ pargottesvuođâhiäđoin, puáhtá tust liijká leđe máhđulâšvuotâ uálgitoimâlâš oppâmân moonâthánnáá pargottesvuođâhiäđu. Lasetiäđuid uážuh škovlimrađđiittâsâst tâi mii nettisiijđoin.

Oppâsopâmušškovlim

Oppâsopâmušškovliimáin lii älkkee haahâđ áámmátlid vuáđutááiđuid tâi lase mättim. Oppâsopâmuš lii meriáigásâš pargosopâmuš, moos kuleh pargoost oppâm pargosaajeest já tiätupiälásij amnâsij oppâm oppâlájádâsâst. Pargoadeleijee máksá uáppei pargoiähtusopâmuš miäldásii päälhi. Jis lah pargottem, puáhtá pargoadeleijee uuccâđ já uážžuđ TE-toimâttuvâst pälkkitorjuu.

• www.opintopolku.fi

TE-palvâlusah algâtteijee irâtteijei

TE-toimâttâh rävvee tuu, ko vuávááh irâttâs vuáđudem já tarbâšâh lasetiäđu irâtteijeevuođâst sehe torjuu irâttâs vuáđđudmân.

Starttâruuđáin torvejuvvoo irâtteijee áigápuátu irâttâstooimâ jotonpieijâm- já vuáháduttemmuddoost. Starttâruttâ mieđettuvvoo enâmustáá 12 mánuppajan, já tot occoo TE-toimâttuvâst. Eres kuávluliih irâttâspalvâlusah fäällih algâtteijee irâtteijei maaŋgâpiälásijd ravvim-, toimâsaje- já eres palvâlusâid. Irâtteijeevuođâtááiđuid puávtáh haahâđ já tievâsmittiđ škovlim vievâst, ko irâttâstooimâ jotonpieijâm já irâtteijeeškovlim lii máhđulâš ovtâstittiđ njyebžilávt.

Huámmáš, et pargottes pargo-occen tun puávtáh valjiđ, uusah-uv starttiruuđâ vâi pargottesvuođâhiäđu irâtteijeevuođâ neelji vuossâmuu mánuppaje ääigi. Jis tun algâttah irâttemtooimâ jieijâd pargottesvuođâ ääigi, te irâttestooimâ oles- já uálgiáigásâšvuotâ ij árvuštâlluu neelji vuossâmuu mánuppaje ääigi irâttâstooimâ älgimist. Pargottes pargo-occen tun finniim mainâšum ääigi pargottesvuođâhiäđu.

Luuvâ lase:
te-palvelut.fi > Työnhakijalle > Jos jäät työttömäksi
> Työttömyysturva > Yrittäjä ja työttömyysturva.

Jis tun finniih puáđuid irâttâstooimâ keežild täi neelji mánuppaje ääigi, te tunjin máksoo heiviittâllum pargottesvuođâhiätu.
Lasetiäđuh pargottesvuođâhiäđu mäksein:
www.kela.fi, www.tyj.fi

TE-toimâttuvah sehe iäláttâs-, jotolâh- já pirâskuávdááh (ITE-kuávdááh) fäällih škovlim irâtteijen áigoid já irâtteijen jo tuáimeid. Lasetiäđu irâtteijeeškovlimfalâlduvâst uážuh viermist já ITE-kuávdáást.

Algâtteijee irâtteijei vuáđuravvim:
Yritys-Suomi-puhelinpalvâlus
0295 020 500

Toorjâ pargouážžumân

Pälkkitoorjâ

Jis jieh jieš luhostuu uážžuđ pargo, puávtáh tiäđuštâllâđ TE-toimâttuvâst máhđulâšvuođâ peessâđ paargon, mast lii pälkkitoorjâ. Talle pargoadeleijei máksoo toorjâ tuu pálkkátmân.

TE-toimâttâh kuorâttâl ain mieđettuvvoouv pälkkitoorjâ. Pälkkitorjum pargo kalga lasettiđ pargottes pargo-occee áámmátlâš mättim já ovdediđ pargo-occee pargouážžum pälkkitorjum pargo maŋa.

Paargonvalmim

Jis tarbâšâh persovnlâš torjuu pargosaje ucâmist tâi paargon sirduumist, te TE-toimâttuv pehti puávtáh uážžuđ paargonvälmejeijee. Paargonvälmejeijee puáhtá motomijn tilálâšvuođâin tuárjuđ tuu oppâsopâmušškovliimist oppâmist. Siämmást paargonvälmejeijee tuárju meid pargoadeleijee.

Pargokeččâlem

Pargokeččâlem lii pargouážžum ovdedeijee palvâlus, mii uárnejuvvoo pargosaajeest. Pargokeččâlem ääigi jieh kuittâg lah pargokoskâvuođâst pargokeččâlem uárnejeijei.

Sierâlágánijd pargoid keččâlmáin puávtáh kavnâđ hiäivulii pargo- já škovlimmuulsâiävtu, jis tust váilu áámmátlâš škovlim tâi lah molsomin syergi tâi áámmát. Pargokeččâlem ulmen lii čielgiđ, kiäsut-uv syergi tâi áámmát tuu tâi ličij-uv ovdâmerkkân irâtteijeevuotâ tunjin hiäivulâs karrieermuulsâiähtu.

Pargokeččâlmist čiälgá meid lah-uv kiärgus maccâđ paargon, jis lah lamaš kuhháá meddâl pargomarkkânijn.

Pargokeččâlemsaje skáppoo TE-toimâttâh. Puávtáh meid jieš uuccâđ saje, mon TE-toimâttâh tuhhit. Pargokeččâlmist ráhtoo sopâmuš.

Áámmátlâš vajoidittem

Ko váddu tâi puácuvuotâ lii uási tuu eellim, te sáátáh tarbâšiđ pargosâd nubástusâid tâi sierânâs orniimijd. TE-toimâttuv faallâm palvâlusah tievâsmiteh täpitorme- já jotolâhtáhádâslájádâsâi, pargoiäláttâhlájádâsâi já Aalmugiäláttâhlájádâs ornim áámmátlâš vajoidittem.

• www.vkk.fi
• www.tela.fi
• www.kela.fi

Pargottesvuođâtorvo

Ko pargottes pargo-occen uusah pargo tâi uásálistáh jieijâd pargouážžum ovdedeijee palvâlusâidân, te puávtáh uážžuđ áigápuáđud turviimân pargottesvuođâhiäđu. Pargottesvuođâhiäđuh láá tienâspeiviruttâ, vuáđupeiviruttâ já pargomarkkântoorjâ. TE-toimâttâh totká pargottesvuođâhiäđu uážžum pargovyeimipoolitlâš iävtuid já addel hiäđu mäksei pargovyeimipoolitlâš ciälkkámuš. Mäksee, AIL tâi pargottesvuođâkassa,
totká eres hiäđu uážžum iävtuid.

Jis pargouážžum ovdedeijee palvâlusâst – pargouuccâmvalmim, pargosyergivalmim, pargovyeimiškovlim, škovlimkeččâlem já pargokeččâlem – lii sooppum pargouážžumvuáváámist, puáhtá palvâlus ääigist leđe vuoigâdvuotâ loptejum pargottesvuođâhiätun. Ton lasseen palvâlus ääigist máksoo kolosajanmáksu.

Lasetiäđuid pargottesvuođâtoorvon kullee aašijn uážuh mii viermisiijđoin sehe väldikodálâš palvâlusnummeerstân. Jieijâs ášástâllâm (Oma asiointi) -viermipalvâlusâst puávtáh luuhâđ TE-toimâttuv adelem
pargovyeimipoolitlâš ciälkkámušâid já västidiđ tunjin vuolgâttum čielgiittâspivdemáid. Jieijâd pargottesvuođâhiäđu tääsist, aktiivlâšvuotâiävtuin já pargottesvuođâhiäđu ucâmist tun finniih täärhib ravvuid jieijâd
pargottesvuođâkassaast tâi Kelast.

• www.kela.fi
• www.tyj.fi